Trên thị trường hiện nay, khi đi chợ hoặc siêu thị, bạn dễ dàng bắt gặp hai loại tỏi phổ biến: tỏi Việt Nam và tỏi Trung Quốc. Điều đáng chú ý là tỏi Trung Quốc thường có củ to, vỏ trắng đẹp mắt nhưng lại có giá rẻ hơn rất nhiều so với tỏi nội địa. Trong khi đó, tỏi Việt Nam nhỏ hơn, đôi khi xấu mã, nhưng lại có giá cao gấp 2-3 lần, thậm chí hơn. Vậy tại sao lại có sự chênh lệch như vậy? Bài viết này sẽ phân tích rõ các lý do liên quan đến giống cây trồng, kỹ thuật sản xuất, chi phí nhân công, chính sách nông nghiệp và thói quen tiêu dùng.
Tóm tắt
1. Khác biệt về giống tỏi
1.1 Giống tỏi Trung Quốc có năng suất cao
Tỏi Trung Quốc được trồng chủ yếu ở các vùng có khí hậu lạnh như tỉnh Sơn Đông, Hà Nam – nơi rất phù hợp để phát triển các giống tỏi có củ to, năng suất cao. Trung Quốc đã áp dụng các giống tỏi được chọn lọc, lai tạo để đạt kích thước lớn, số tép ít (thường từ 4–6 tép/củ) và thời gian sinh trưởng ngắn.
1.2 Giống tỏi Việt Nam là tỏi bản địa
Ngược lại, tỏi Việt Nam (như tỏi Lý Sơn, tỏi Kinh Môn, tỏi Phan Rang…) là giống tỏi bản địa, có nhiều tép nhỏ (tỏi Lý Sơn có thể đến 10–12 tép/củ), hương vị đậm đà và giá trị dinh dưỡng cao, nhưng lại năng suất thấp, khó trồng đại trà.
2. Kỹ thuật canh tác và quy mô sản xuất
2.1 Trung Quốc sản xuất theo quy mô công nghiệp
Trung Quốc là nước xuất khẩu tỏi lớn nhất thế giới, chiếm hơn 80% sản lượng tỏi toàn cầu. Nước này ứng dụng mạnh mẽ cơ giới hóa nông nghiệp, phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật, và có quy trình thu hoạch – bảo quản – đóng gói chuyên nghiệp. Chính điều này giúp giảm chi phí sản xuất trên mỗi đơn vị tỏi.
2.2 Việt Nam sản xuất nhỏ lẻ, thủ công
Ở Việt Nam, nông dân vẫn chủ yếu trồng tỏi theo mô hình nhỏ lẻ, thủ công, ít áp dụng cơ giới hóa. Việc gieo trồng, chăm sóc, thu hoạch đều tốn nhiều nhân công, thời gian và chi phí. Ngoài ra, diện tích đất canh tác tỏi bị thu hẹp do đô thị hóa và biến đổi khí hậu cũng làm giảm sản lượng, đẩy giá thành lên cao.
3 Chi phí nhân công và vật tư nông nghiệp
3.1 Nhân công giá rẻ ở Trung Quốc
Trung Quốc có lợi thế về số lượng lao động lớn, chi phí nhân công thấp do sản xuất quy mô lớn, đồng thời có chính sách trợ giá và ưu đãi cho nông dân. Họ cũng có sẵn các nhà máy chế biến, đóng gói tỏi ngay tại vùng trồng, giúp tiết kiệm chi phí vận chuyển.
3.2 Nhân công Việt Nam cao, sản xuất manh mún
Ngược lại, giá nhân công ở Việt Nam ngày càng tăng. Việc trồng tỏi thủ công đòi hỏi nhiều công đoạn như bóc vỏ, cắt rễ, làm sạch… mà ít khi có máy móc hỗ trợ. Điều này làm giá thành sản xuất tỏi Việt cao hơn nhiều so với tỏi Trung Quốc.
4 Chính sách nông nghiệp và hỗ trợ xuất khẩu
4.1 Trung Quốc trợ giá xuất khẩu
Chính phủ Trung Quốc có chính sách trợ giá cho nông sản xuất khẩu, bao gồm cả tỏi. Điều này giúp tỏi Trung Quốc giữ giá rẻ trên thị trường quốc tế và cạnh tranh mạnh mẽ. Ngoài ra, việc sản xuất đại trà giúp họ có khả năng ép giá khi xuất khẩu.
4.2 Việt Nam thiếu chiến lược hỗ trợ dài hạn
Tỏi Việt Nam tuy có chất lượng tốt nhưng lại thiếu định hướng xuất khẩu rõ ràng. Thiếu hỗ trợ từ Nhà nước, thiếu liên kết vùng trồng và thiếu doanh nghiệp đầu tàu khiến cho tỏi nội địa khó cạnh tranh về giá. Trong khi đó, giá trị gia tăng của tỏi Việt Nam chưa được khai thác đúng mức.
5 Đánh đổi giữa mẫu mã và chất lượng
5.1 Tỏi Trung Quốc đẹp mã, nhưng ít mùi vị
Nhiều người tiêu dùng cho rằng tỏi Trung Quốc dễ bóc vỏ, củ to, đều, vỏ trắng, phù hợp cho nhà hàng, quán ăn số lượng lớn. Tuy nhiên, hương vị của tỏi Trung Quốc thường nhạt, không thơm và cay nồng như tỏi Việt. Một số nghiên cứu cho thấy hàm lượng allicin (hoạt chất tạo mùi và kháng khuẩn trong tỏi) của tỏi Việt Nam cao hơn nhiều.
5.2 Tỏi Việt nhỏ nhưng “có võ”
Tỏi Việt có kích thước nhỏ, khó bóc, nhưng lại thơm nồng, vị cay đặc trưng, dùng trong chế biến món ăn rất ngon. Đặc biệt, tỏi cô đơn Lý Sơn được coi là “vàng trắng” vì giá trị dinh dưỡng và dược liệu cao, dù giá có thể gấp 10–20 lần tỏi thường.
6 Thói quen tiêu dùng và vấn đề nhầm lẫn
6.1 Người tiêu dùng thiếu thông tin
Rất nhiều người tiêu dùng không phân biệt được tỏi Việt và tỏi Trung Quốc, đặc biệt khi thương lái trộn lẫn để bán hoặc dán nhãn sai nguồn gốc. Điều này dẫn đến việc tỏi Trung Quốc có mặt khắp nơi, lấn át tỏi nội địa dù chất lượng kém hơn.
6.2 Ưa chuộng hình thức
Một bộ phận người tiêu dùng Việt vẫn ưu tiên ngoại hình khi chọn mua, thấy tỏi to đẹp là mua, mà không quan tâm đến nguồn gốc và chất lượng. Đây là nguyên nhân khiến tỏi Trung Quốc chiếm lĩnh thị trường, dù chỉ là sản phẩm đại trà.
Tóm lại
Việc tỏi Trung Quốc có củ to nhưng giá rẻ hơn nhiều lần so với tỏi Việt Nam là kết quả của nhiều yếu tố kết hợp: giống tỏi có năng suất cao, quy trình sản xuất công nghiệp, chi phí nhân công thấp, chính sách hỗ trợ xuất khẩu mạnh mẽ và thói quen tiêu dùng ưa hình thức.
Trong khi đó, tỏi Việt Nam tuy nhỏ nhưng có giá trị dinh dưỡng và dược liệu cao, phù hợp với những người tiêu dùng thông thái. Để phát huy được giá trị của tỏi nội địa, cần có chiến lược rõ ràng từ cả phía Nhà nước, doanh nghiệp và người nông dân – từ khâu sản xuất, bảo quản đến quảng bá thương hiệu.
